Op 8 juli 2022 publiceerde het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) het nieuwe ‘Sustainable Use of Wild Species Assessment Report’. De haalbaarheid van, en de opties voor een wereldwijd duurzaam gebruik van wilde soorten algen, dieren, schimmels en planten op het land, in zoet water en in de oceanen worden erin samengevat.

Een vijfde van de wereldbevolking is rechtstreeks afhankelijk van wilde soorten voor inkomen en voedsel. Meer dan 10.000 wilde soorten worden geoogst voor de voeding van de mens. 2,4 miljard mensen (1 op 3) zijn afhankelijk van brandhout om te koken. Het zijn slechts enkele cijfers die illustreren hoe sterk we afhankelijk zijn van onze natuurlijke omgeving, maar ze illustreren ook de grote druk die we erop uitoefenen. De steeds sneller om zich heen grijpende mondiale biodiversiteitscrisis, waarbij een miljoen planten- en diersoorten met uitsterven worden bedreigd, vormt dus ook een bedreiging voor ons.

In het nieuwe ‘Sustainable Use of Wild Species Assessment Report’ vatten experten de haalbaarheid van, en de opties voor, een wereldwijd duurzaam gebruik van wilde soorten samen. Het rapport werd op 7 juli 2022 door 139 lidstaten goedgekeurd tijdens de 9^e plenaire vergadering van IPBES, die plaatsvond in Bonn, Duitsland (#IPBES9, 3-9 juli). 85 vooraanstaande deskundigen uit meer dan 50 landen werkten er gedurende vier jaar aan mee.

Het rapport geeft een overzicht van de trends uit het verleden, presenteert de huidige situatie en projecteert toekomstscenario's voor wilde algen-, dier-, schimmel- en plantensoorten, en beoogt informatie te verstrekken over beleidsopties en voorwaarden voor duurzaam gebruik op nationaal tot mondiaal niveau.

Meer specifiek komen in het rapport de volgende aspecten aan bod:

• Het beschrijft de diverse vormen van gebruik van wilde soorten en de praktijken die daarmee gepaard gaan, waaronder visserij, verzamelen, houtkap, en het oogsten van landdieren
• Er wordt onderzocht wat "duurzaam gebruik" inhoudt en hoe dit zich verhoudt tot de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling 
• Er wordt gekeken naar instrumenten en methoden voor het beoordelen, meten en beheren van duurzaam gebruik van wilde diersoorten 
• De doeltreffendheid van verschillende beleidsopties wordt vergeleken om het duurzaam gebruik van in het wild levende soorten beter te reguleren 
• De drijvende krachten achter duurzaamheid worden belicht (onder meer met betrekking tot bestuur, handel en stimuli)
• Er wordt gedocumenteerd waarom, en voor wie, duurzaam gebruik van in het wild levende soorten van bijzonder belang is 
• Er wordt gekeken naar verbanden tussen duurzaam gebruik van in het wild levende soorten en belangrijke uitdagingen zoals landgebruik en klimaatverandering
• Er wordt een overzicht gemaakt van kennishiaten met betrekking tot het duurzaam gebruik van in het wild levende soorten te bevorderen

Opties voor het beleid

Internationale, nationale, regionale en lokale beleidsmakers, maar ook internationale verdragen zoals de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten (CITES), hebben nood aan gegevens over de duurzaamheid van het gebruik van in het wild levende soorten. Het nieuwe rapport komt hieraan tegemoet, en bouwt voort op eerdere IPBES-beoordelingen, waaronder de wereldwijde beoordeling van 2019, die benadrukte hoe de directe exploitatie van soorten één van de belangrijkste oorzaken is van hoge uitsterfcijfers. 

Als onderdeel van de analyse worden in het rapport vervolgens ook beleidslijnen en instrumenten onderzocht die in uiteenlopende contexten worden gebruikt met betrekking tot het duurzame gebruik van in het wild levende soorten. Er worden zeven sleutelelementen gepresenteerd die kunnen worden gebruikt als hefbomen voor verandering, indien zij worden opgeschaald over praktijken, regio's en sectoren heen:

• Het beleid moet inclusief en participatief zijn
• Het beleid moet meerdere vormen van kennis erkennen en ondersteunen
• Beleidsinstrumenten moeten leiden tot een eerlijke verdeling van kosten en baten
• Contextspecifiek beleid is nodig
• Monitoring van wilde soorten en praktijken blijft belangrijk
• Beleidsinstrumenten moeten geografisch op elkaar zijn afgestemd, en coherent en consistent zijn met internationale verplichtingen
• Robuuste instellingen zijn noodzakelijk

IPBES en de Belgische invulling

IPBES, vaak omschreven als de ‘IPCC voor biodiversiteit', is het wereldwijde wetenschaps-beleidsorgaan dat tot taak heeft het raakvlak tussen wetenschap en beleid op het gebied van biodiversiteit te versterken en derhalve besluitvormers te voorzien van het best beschikbare bewijsmateriaal ter onderbouwing van beslissingen die zowel mens als natuur ten goede komen. In België wordt het Nationaal Knooppunt van IPBES waargenomen door het Belgisch Biodiversiteitsplatform, een nationale interface tussen wetenschap en beleid gefinancieerd door BelSPO, en ondergebracht bij vier organisaties: BelSPO, KBIN, INBO, en DEMNA (SPW). De activiteiten van het Nationaal Knooppunt bestaan onder meer uit het betrekken van Belgische experts en belanghebbenden bij het IPBES-werkprogramma en de IPBES-activiteiten, en uit het leiden van de Belgische delegatie in plenaire zittingen.

Getuigenissen

Dr. Luc Janssens de Bisthoven, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen - “Met het nieuwe IPBES rapport over het ‘Duurzaam gebruik van wilde soorten’ heeft IPBES opnieuw een wereldwijde inspanning geleverd om beleidsmakers te informeren over de laatste wetenschappelijke inzichten. De beoordeling is van essentieel belang om een holistische, evenwichtige en inclusieve kijk te krijgen op de natuur, als leverancier van meervoudige voordelen en met haar eigen intrinsieke waarde. De evaluatie zal bijdragen tot een transformatie van de huidige economische modellen, zodat deze meer rekening houden met externe kosten zoals vervuiling, aantasting van de biodiversiteit, gezondheidszorg en klimaatverandering. Dit kan bijdragen tot een veerkrachtigere en groenere wereld, met meer respect voor het leven en voor de planetaire grenzen".

Catherine Debruyne, Openbare Dienst Wallonië - “Miljarden mensen uit alle delen van de wereld vertrouwen op en maken gebruik van wilde soorten voor voedsel, medicijnen, energie, inkomen en vele andere doeleinden. Sinds 1970 is de rechtstreekse exploitatie van wilde dieren echter de grootste bedreiding voor de natuur in mariene ecosystemen en de tweede grootste bedreiding in terrestrische ecosystemen. Dit brengt de voordelen voor de mens in gevaar, aangezien de uitputting van hulpbronnen hun levensonderhoud en welzijn aantast, en de verwezenlijking van toekomstige maatschappelijke en milieudoelstellingen bedreigt. De IPBES-beoordeling identificeert uitdagingen en kansen om het duurzaam gebruik van wilde soorten te waarborgen en versterken, en benadrukt dat we deze uitdaging moeten aangaan in de context van de toenemende wereldhandel. Met deze informatie in handen moeten alle actoren, van regeringen tot de privésector en het maatschappelijk middenveld, hun inspanningen opvoeren om niet-duurzaam en illegaal gebruik, oogsten en verhandelen van wilde soorten, te voorkomen. Dit is essentieel om het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen en het potentieel aan ecosysteemdiensten voor mensen te behouden.”

Sophie Gryseels, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen - “De mens is intrinsiek verbonden met de natuurlijke wereld en maakt, direct of indirect, voor zijn levensonderhoud gebruik van een groot aantal soorten. In hoeverre de exploitatie van natuurlijke populaties van planten, dieren en andere organismen schadelijk is voor het voortbestaan van de soort en uiteindelijk ook negatieve gevolgen kan hebben voor de mens, is een zeer gecompliceerde vraag. Het effect hangt sterk af van het niveau van exploitatie, varieert ongetwijfeld sterk naar gelang van de betrokken soort en het ecosysteem, en moet aantoonbaar worden afgewogen tegen de positieve effecten voor de mens. De kennis over dit complexe web van effecten van het gebruik van natuurlijke soorten is nogal versnipperd en er is grote behoefte aan een alomvattend overzicht om de huidige situatie grondig te evalueren, beleidsmakers te informeren en de kennishiaten te identificeren waarop onderzoekers zich in de toekomst moeten richten. Ik keek reikhalzend uit naar het IPBES-rapport over het duurzaam gebruik van wilde soorten om uitgebreide en evenwichtige informatie te verkrijgen over de negatieve en positieve effecten van het gebruik van natuurlijke soorten.”