In april volgden we de voorbereidingen van De Galerij van de Mens - Onze evolutie, ons lichaam, de nieuwe vaste zaal van ons Museum. De ambitieuze en unieke tentoonstelling geeft je een overzicht van zeven miljoen jaar menselijke evolutie en volgt de ontwikkeling van ons lichaam, van embryo tot volwassene.

‘Oef, de 3D-projecties werken!’. Scenograaf Katelijne De Kesel glundert. Een externe firma is in de toekomstige tentoonstellingsruimte met laptops en beamers in de weer. Ze moeten de fluokleurige projecties van ons zenuwstelsel en onze bloedsomloop tot op de pixel doen passen op levensgrote, witte poppen. Het ziet er veelbelovend uit. ‘De projecties bieden de bezoeker visueel heel wat afwisseling en zijn een perfect middel om op ware grootte te laten zien welke processen in ons lichaam plaatsvinden’, zegt Katelijne.

In de werkruimtes van het Museum voor Natuurwetenschappen is de deadlinestress duidelijk te voelen. Na drie jaar plannen, researchen, scenario’s maken (het eerste telde 160 pagina's), prototypes maken en bijschaven, komt alles nu in een stroomversnelling. ‘Zoveel factoren, en zoveel verschillende medewerkers, zowel intern als extern… Uit ervaring weet ik: als het al niet bijster goed zat in het begin, loopt het in die eindfase zeker vast.’ Maar vijf weken voor de opening zit alles op schema.

Al is het even slikken als een fossiel van een vroege mensachtige, die de museummakers hoopten te krijgen, toch niet beschikbaar blijkt. Het meubelstuk waar het in moet, is wel al in productie. ‘Maar we passen het aan’, verzekert Katelijne. Ook de zestien 3D-geprinte reconstructies van voorlopers van de mens waren een huzarenstuk. ‘We kozen voor hout, maar dat is een natuurlijk materiaal dat niet altijd in exact dezelfde diktes wordt geleverd. Daardoor bleken de proefmodellen nu eens te groot, dan weer zaten er openingen tussen de lagen.' Maar als het eerste exemplaar – een mannelijke Paranthropus boisei - de zaal wordt binnengedragen, is iedereen enthousiast: 'Waw!'

Home made

Met die zestien levensgrote reconstructies willen de expomakers de bezoeker bij het binnenkomen al meteen versteld doen staan van hoeveel mensachtigen er zijn geweest. Je stapt met zevenmijlslaarzen zeven miljoen jaar evolutie af, langs onder meer ‘Toumai’, ‘Ardi’, ‘Lucy’, de in België opgegraven neanderhalers van Spy, tot bij Homo sapiens. Nergens in Europa kun je naast zoveel levensgrote reconstructies van menselijke voorlopers gaan staan en vergelijken: hoeveel kleiner waren ze? Hoe aap- of mensachtig was hun lichaamsbouw? Katelijne: ‘We wilden de lichaamsverhoudingen zo correct mogelijk presenteren en daarvoor hebben we voortdurend overlegd met onze wetenschappers. En neen, geen beharing of huidskleur, omdat dat voor een stuk giswerk is.’ Maar op de vele tablets kun je per mensachtige - 25 in totaal - zien hoe hij er mogelijk uitzag, vaak met verschillende interpretaties. Ook voor die 3D-figuren hebben onze graficus en onze (paleo)antropologen voortdurend ‘gepingpongd’. ‘Het was soms frustrerend omdat één kleine wijziging in een 3D-beeld veel werk vraagt, maar het resultaat - ook de affiche met een 'groepsfoto' van de menselijke familie - mag er zijn’, aldus Katelijne.

Stamstruik

Behalve de tand van Ishango – een collectiestuk van meer dan 2 miljoen jaar oud - zijn de botten in de vitrines afgietsels van bestaande fossielen. 'De echte fossielen worden nog voortdurend onderzocht,' zegt museoloog Sophie Boitsios, 'en ook voor de veiligheid blijven de fossielen van de neanderthalers van Spy voorlopig in onze brandkast.' De meeste stenen werktuigen zijn wel origineel, waaronder vondsten uit ons land.

Er is op de details gelet: alle meubelstukken zijn in proportie met de tijdspanne waarin de voorloper vermoedelijk geleefd heeft. 'De expo moet duidelijk maken dat de menselijke geschiedenis geen rechte lijn is. Onze stamboom is warrig, veeleer een 'stamstruik', met periodes waarin veel verschillende soorten mensachtigen tegelijk leefden.' Het is voorlopig nog niet helemaal duidelijk van wie onze soort, Homo sapiens, precies afstamt. Zo leefden in Afrika tussen 3,5 en 1,5 miljoen jaar geleden verschillende leden van het geslacht Australopithecus, waarvan afarensis ('Lucy') en africanus de bekendste soorten zijn. Uit één van hen is zo'n 2,5 miljoen jaar geleden ons geslacht Homo ontstaan. Het hoofdstuk van de moderne mens, die 200.000 jaar geleden ontstond, zijn we nog volop aan het schrijven. Met onze cultuur, maatschappijstructuur en intelligentie zijn we er alvast in geslaagd in korte tijd de aarde te overheersen. En al een veertigduizendtal jaar zijn we de enige levende mensensoort op aarde.

Veel om het lijf

'Door de tentoonstelling te maken, ben ik pas echt beginnen beseffen hoe evolutie heeft geleid tot ons lichaam vandaag', zegt Sophie. En dat lichaam wordt volledig uit de doeken gedaan in het tweede deel van de tentoonstelling, dat alle stadia van het leven doorloopt, van embryo over kind en puber tot de leeftijd waarop we ons voortplanten. Hier is zo goed als alles echt: een 100 jaar oude collectie foetussen op sterk water, echte geraamten van kinderen en van volwassenen, plastinaten van lichaamsdelen (zoals in de beroemde tentoonstelling Körperwelten). 'Dit deel van de tentoonstelling is ook helemaal hands-on, Kinect-spelletjes, een associatietest, een doe-opdracht over groepsdruk, tablets met animatiefilmpjes, ...'

Stijn Pardon van het multimediateam is de animaties aan het afwerken als we bij hem langsgaan. Het zijn motion graphics in een stijl die we herkennen van onder meer de campagne howbigisbelgica.be: eenvoudig, dynamisch en een met een vleugje humor. 'We wilden samenhang in de animatiestijl en in de tekst. Vorige zomer zijn we scenario's beginnen maken. Het is echt zoeken naar een goed evenwicht: 'snappy' maar met genoeg informatie, inhoudelijk relevant maar tegelijk prikkelend en een tikje stout.' Op acht tablets krijg je telkens een 'biologieles' - immunologie, beenderen, meisje vs. jongen, ... - opgedeeld in 8 tot 20 ultrakorte fragmentjes. 'We werken met gezinsleden als terugkerende personages en gebruiken ook metaforen. Een zaadcel wordt een lucifer, en een eicel een basketbal, om de verhouding duidelijk te maken.'

Unieke combi

In het deel Lichaam zijn ook zogenoemde 'evo-boxen' aangebracht waarin duidelijk wordt gemaakt dat evolutie nog aan de gang is. Zo hebben we ons aangepast aan leven op grote hoogtes, zijn bepaalde populaties immuun geworden voor ziekten en zijn we in Europa lactosetolerant geworden.

'Een tentoonstelling over onze evolutie én ons hele lichaam is uniek', zegt Katelijne. ‘De twee delen vertellen een universeel mensenverhaal dat iedereen zal aanspreken.' En scholen in het bijzonder, want zij waren alvast vragende partij voor een dergelijke tentoonstelling. 'De expo is behoorlijk in-your-face: er is nogal wat bloot te zien, en echte embryo's in formol kunnen confronterend zijn, maar ik ben blij dat we dat allemaal tonen. Je komt tenslotte naar een museum om iets bijzonders te zien.'

Van Sahelanthropus tot Homo sapiens en van embryo tot volwassene: verken de evolutie van de mens en zijn lichaam in de gloednieuwe Galerij van de Mens in het Museum voor Natuurwetenschappen (vaste zaal, dus in de prijs van een gewoon ticket inbegrepen)

Klik op de foto bovenaan om er meer te zien