Tussen 1100 en 1700 bestond het menu van de ‘Belgen’ vooral uit graanproducten, met ook een aantal exotische elementen, zoals honing uit Spanje en Indonesische kruidnagel. Dat blijkt uit een studie van onderzoeker Koen Deforce van ons Instituut. Hij nam pollen onder de loep die archeologen in Vlaamse beerputten hebben verzameld.
Schilderijen en geschreven bronnen kunnen een idee geven van wat mensen vroeger aten, maar er gaat niks boven direct, fysiek bewijs. Onderzoek van zaden en vruchten uit oude beerputten gebeurt al geregeld, maar er is ook kleiner studiemateriaal. Paleobioloog Koen Deforce bestudeerde pollen of stuifmeel uit menselijke uitwerpselen, verzameld in eeuwenoude beerputten. De stalen komen van elf verschillende vindplaatsen in Vlaanderen – onder meer Mechelen, Aalst en Oudenaarde – en dateren van de 12de tot de 17de eeuw.
Pollen zelf stond bij de middeleeuwers wellicht nooit op het menu, zoals bij de oorspronkelijke bewoners van Amerika wel het geval was, maar kwam mee met het plantaardige voedsel. Stuifmeel blijft ook na het verwelken van de bloemen achter op de plant. Pollen is een taaie klant: de harde buitenwand passeert ongeschonden ons spijsverteringskanaal en kan eeuwen later nog geïdentificeerd worden.
Basismenu
Deforce stelde vast dat granen, net zoals vandaag, deel uitmaakten van het basisvoedsel tijdens de middeleeuwen en de periode erna. Ze werden onder meer verwerkt in brood, pap en bier. Die bereidingen zijn wellicht ook verantwoordelijk voor de aanwezigheid van grote hoeveelheden stuifmeel van typische akkeronkruiden zoals korenbloem, bolderik en straalscherm in de onderzochte stalen. Erwten en bonen waren ook deel van het basismenu. Deforce identificeerde nog kervel – heel populair –, biet/snijbiet en spinazie. Boekweit werd volgens de beerputanalyses pas populair vanaf de 16de eeuw.
Spaanse honing
Opvallend is dat in de periode van 1100 tot 1700 ook heel vaak bloemen en bloemknoppen werden gegeten: komkommerkruid, kappertjes en ook kruidnagel, dat uit Indonesië via handel hierheen kwam. Maar ook de bloemknoppen van vlier en brem werden gepekeld en gegeten als een lokale variant van de mediterrane kappertjes.
Suiker was in de middeleeuwen zeldzaam en ontzettend duur. Daarom was honing de meest gebruikte zoetstof. Honing zit vol pollen, die de bijen erin achterlieten. Daarom vond Deforce zoveel stuifmeel van typische 'bijenplanten' zoals klimop, linde en klaver in de uitwerpselen. In verschillende beerputten vond hij ook pollen van mediterrane plantensoorten die door bijen worden bestoven. Dat wijst erop dat honing uit het zuiden van Europa op tafel stond.
Geneeskrachtig
Vanaf de middeleeuwen plantten mensen gevlekt longkruid in de tuin als geneesmiddel tegen longziekten. Dat pollen vond Deforce ook terug in de beerputten. Ook genadekruid werd gebruikt als geneesmiddel. Het werd in grote hoeveelheden aangetroffen in een 16de-eeuwse beerput in Dendermonde.
Deforce vond ook sporen van turf, een veelgebruikte brandstof tussen de 12de en de 15de eeuw, die van heinde en ver werd aangevoerd. Middeleeuwers dekten met de as hun beerput af om vieze geuren en vliegen te vermijden.
‘Pollen uit oude beerputten interpreteren is niet altijd makkelijk’, zegt Koen Deforce. ‘Mensen gooiden vanalles in het toilet: keukenafval, dierlijke mest, textiel en mos – die laatste twee werden als toiletpapier gebruikt – en daarop zijn ook altijd pollen aanwezig.’ Nog een smakelijk detail: Deforce vond in elke beerput ook eitjes van twee darmparasieten, de zweepworm en de spoelworm, blijkbaar vaak voorkomende infecties in die tijd.
De resultaten staan in het vaktijdschrift Quaternary International.
