"Land of Sumer and Akkad" is het project P5/14 van de Interuniversitaire attactriepolen (Fase V) van het Federaal Wetenschapsbeleid. Dit project onderzoekt de interactie tussen het paleo-milieu enerzijds en de sociale, politieke en economische ontwikkeling anderzijds in Mesopotamië gedurende de laatste 6.000 jaar. Het huidige landschap is het resultaat van een complexe evolutie vanwege veranderingen in de loop van de rivieren en de locatie van de kustlijn van de Perzische Golf. Ook de mens met zijn ingenieuse en intensieve irrigatie systemen en de drang om het water te controleren, heeft in zekere mate een rol gespeeld in deze evolutie. Om de verschillende stappen van deze landschapsontwikkeling te ontrafelen, moeten alle mogelijke bronnen gebruikt worden. Daarom vergt dit onderzoek een aanpak vanuit de volgende disciplines: Quartairgeologie, Teledetectie, Filologie en Geschiedenis.

Het Team van het KBIN – Belgische Geologische Dienst onderzoekt de evolutie van het natuurlijk milieu gedurende de laatste 10.000 jaar. Het onderzoek gebeurt in het zuidelijke deel van de provincie Khuzestan (zuidwest Iran), een enorm uitgestrekte vlakte die in het zuiden begrensd is door de Perzische Golf en in het noorden en noordoosten door het Zagros gebergte. Dit gebied is het zuidoostelijk deel van de Mesopotamische vlakte. Drie belangrijke rivieren, de Karun, Karkheh en Jarrahi hebben bijgedragen tot de opbouw van deze vlakte.

Onderzoeksmethode

De recente geologie van het studiegebied werd tot op heden nog maar weinig bestudeerd. De reconstructies van de kustlijn van de Perzische Golf en de loop van de rivieren zoals ze te vinden zijn in de literatuur, zijn gebaseerd op historische bronnen en oppervlakte waarnemingen. Ze getuigen daarom ook van veel speculatie.

Voor het onderzoek van het Holoceen (laatste 10.000 jaar) werden twee veldcampagnes gehouden waarbij een vijftigtal ongeroerde handboringen werden uitgevoerd (door drie vrouwen!) en enkele toevallige ondiepe ontsluitingen werden bemonsterd. Tijdens de veldcampagnes werden ook archeologische sites en irrigatie systemen gelocaliseerd en werd een controle van het landgebruik en de oppervlakte lagen uitgevoerd voor de latere verwerking bij de teledetectie. De GPS was een onmisbaar instrument om alle waarnemingen nauwkeurig te kunnen localiseren, want in die onmetelijke vlakte is geen enkel referentie punt te zien.

De verzamelde monsters werden onderzocht op microfossielen en het organisch materiaal werd gedateerd met radiokoolstof. Samen met de verwerking van de boorgegevens en de resultaten van de teledetectie resulteerde dit in een reconstructie van het landschap doorheen de tijd.

De voornaamste resultaten

Diverse satelliet beelden werden verwerkt tot een homogene en duidelijke basiskaart, bruikbaar zowel voor het veldwerk als voor basis voor de talrijke figuren en kaarten, zoals bv. de afbakening van geomorfologische eenheden, en fossiele rivierlopen, de paleogeografische reconstructie voor vijf verschillende perioden, de localisatie van archeologische sites en fossiele irrigatie systemen.

Op basis van recente satelliet beelden, oude luchtfoto’s en een 3D model van de topografie onthulde de teledetectie ook de interactie tussen de verschillende rivieren in de meest recente periode evenals de relatie tussen de rivieren, de archeologische sites en de irrigatie systemen.

Voor het eerst werden in dit gebied kustafzettingen gevonden. Een getijdengebied (met slikke, schorre en sabkha) heeft er zich ontwikkeld vanaf 9.000 jaar geleden. In de loop van de tijd heeft het getijdengebied zich uitgebreid via de paleovallei van de Shatt el-Arab tot ongeveer 200 km ten noorden van de huidige kustlijn van de Perzische Golf.

Het aantal dateringen is nog te gering om een curve van de zeespiegelstijging te kunnen opstellen, maar de gegevens tonen nu reeds aan dat er nooit een hogere zeespiegelstand dan de huidige geweest is. Dit is in tegenspraak met de algemeen aanvaarde resultaten uit de literatuur.

Alle gegevens, zowel geologische, geomorfologische, topografische en archeologische zijn samen gebracht in een GIS. Dit bestand laat toe alle domeinen te doorkruisen en relaties op te sporen.