Van Sahelanthropus tot Homo sapiens: hoe zagen onze voorouders eruit?

Dit haast volledige skelet was een ware openbaring voor de paleontologen die het ontdekten: zijn tanden en kaakbeenderen vertoonden menselijke kenmerken, evenals zijn tweevoetige houding; maar hij kon wel in bomen klimmen. Net als de eerste voorlopers lijkt de vacht van Ardi erg op die van onze naaste nog levende neven, de mensapen. Het lichaam is volledig behaard. Alleen het gezicht, de handen en de voeten zijn niet bedekt.

Toen Lucy ontdekt werd, moesten we onze opvattingen over onze oorsprong grondig bijstellen. Hoewel ze rechtop liep, had ze toch maar kleine hersenen. Tot dan toe werd gedacht dat onze voorouders eerst grotere hersenen kregen en daarna pas rechtop gingen lopen. Door voetafdrukken in as is de vorm van Lucy’s voeten bekend. De huids- en haarkleur blijven een gok. Voorlopers van de mens raken hun beharing kwijt. Lucy staat nog aan het begin van de familiestruik. Waarschijnlijk heeft ze een donkere vacht.

Kenyanthropus platyops, de ‘Kenia-mens’, was een tijdgenoot van Australopithecus afarensis (Lucy). In die tijd leefden er verschillende voormenselijke soorten naast elkaar. Sommige waren waarschijnlijk geen directe voorlopers van de huidige mens. De mens uit Kenia heeft een vacht. De tint is een gok. Met een schutkleur valt hij niet op, maar misschien trekt hij juist de aandacht met felgekleurde haren.

Zowel wij als onze voorlopers zijn dieren en dus mogelijke prooien voor andere dieren. Het eerste ontdekte fossiel van een Australopithecus africanus, een kind van 3 jaar, werd gedood door een arend. Je ziet nog de sporen van zijn bek in de oogkassen van het kind. Ples is het oudste fossiel uit Zuid-Afrika. Hij leeft 3,3 miljoen jaar geleden. Waarschijnlijk heeft hij net als andere menselijke voorlopers uit deze periode een dikke vacht. Zijn grote tanden zijn opvallend.

Naast de fossielen van de ‘handige mens’ lagen stenen werktuigen en afval van de bewerking ervan. In tegenstelling tot andere soorten kon hij deze vervaardigen ondermeer door zijn grotere hersenen. De handige mens is klein, maar heeft in verhouding lange armen. Haar hele lichaam is bedekt met haren. Toch is haar vacht waarschijnlijk veel dunner dan bij oudere menselijke voorlopers. Ze is lid van de allereerste Homo-soort.

Van de fossielen van deze parantroop bestaan er twee types: de ene groot met een krachtige schedel, de andere klein en schriel. Het waren respectievelijk mannetjes en wijfjes, met vermoedelijk een verschillend gedrag. Door de robuuste botten weten we dat de notenkrakermensen groot en zwaar zijn. De huidskleur blijft een mysterie. Zelfs binnen een soort is variatie mogelijk. Daarom hebben het mannetje en het vrouwtje hier verschillende huidskleuren gekregen.

Deze late Australopithecus kwam in aanraking met de 'echte' mensen (Homo). Maar beide soorten hadden hun eigen levenswijze en voedsel. Ze waren dus waarschijnlijk geen concurrenten van elkaar. Deze australopitheek heeft waarschijnlijk een minder dikke vacht dan haar voorouders. Hierdoor komt haar huid meer in contact met de zon. Ze heeft bescherming tegen de schadelijke UV-stralen van de zon nodig. Daarom heeft ze waarschijnlijk een donkere kleur.

Homo ergaster was reeds opvallend goed uitgerust: zijn stevig stel hersenen stuurden een modern lichaam aan, met dezelfde proporties als het onze. Daarmee was hij de eerste mens die op jacht ging. Turkana-boy leeft in een open savanne. Misschien heeft hij weinig beharing. Een donkere huid beschermt hem mogelijks tegen de zon. Is hij toch nog behaard, dan heeft zijn huid waarschijnlijk een lichte kleur. De haren zorgen voor de nodige bescherming tegen de schadelijk UV-stralen.

Deze rechtopgaande mens, Homo erectus, heeft weinig haren. Hierdoor krijgt ze het niet snel warm. Ze kan de hele dag actief zijn. Haar soort leeft op verschillende breedtegraden. Daarom zijn verschillende huidskleuren mogelijk.

De paleontologen waren verbaasd toen ze deze fossiele mens in het grensgebied tussen Europa en Azië ontdekten. Ze hadden niet verwacht dat er zo vroeg buiten Afrika zo’n primitieve mens zou voorkomen. De Georgische mens vertrekt als eerste mensachtige uit Afrika. Hij verliest al snel pigment in zijn huid, omdat hij minder in aanraking komt met de zon. Daarom heeft hij waarschijnlijk een lichtere huidskleur.

Deze voorouder bleef niet stil zitten. Uit sommige groepen die naar Europa trokken, ontstond de neanderthaler. De populaties die in Afrika bleven evolueerden tot de moderne mensen (Homo sapiens). De Heidelbergmens woont in erg verschillende gebieden, van warme tot erg kille gebieden. Haar huidskleur is afhankelijk van de leefomgeving. In de gebieden met weinig zon heeft ze waarschijnlijk een lichtere kleur.

Over de relatie tussen de neanderthaler en de moderne mens wordt eindeloos gediscussieerd, waarbij nu eens onze verwantschap en dan weer onze verschillen aan bod komen. Maar nu weten we dat mensen uit Eurazië en Oceanië genen van de neanderthalers in zich dragen. De neanderthaler krijgt het niet snel koud door zijn compacte lichaam en grote neus. Wetenschappers hebben in zijn DNA ontdekt dat 5% van de soort rossig is. De overige 95% is niet ros, maar waarschijnlijk ook niet blond, want dit is een redelijk jong uiterlijk kenmerk. Zijn huid heeft waarschijnlijk een lichte kleur.

Neandertal 3D

Deze kleine, vreemd uitziende mens, met zijn korte benen, vertoont heel wat archaïsche kenmerken. Hij evolueerde op een eilandje, zonder vijanden en met weinig middelen. Zijn kleine lichaamsbouw is een klassieke aanpassing. Het skelet van de hobbit is bijna compleet, maar hoe zag ze eruit? Was ze donkergekleurd, of meer lichtgekleurd zoals Homo erectus of ook behaard zoals nog vroegere voorlopers? We weten niet van wie ze afstamt. Daarom blijft haar uiterlijk onbekend.