Nieuwe bijbel over de Iguanodons van Bernissart

Paleontoloog Pascal Godefroit van het Instituut voor Natuurwetenschappen vertelt in een lijvig en prachtig geïllustreerd boek het complete verhaal van de Iguanodons van Bernissart: van de ontdekking in het Henegouwse mijndorp tot de recentste inzichten over hoe ze aan hun eind kwamen.  

Reinout Verbeke

De ontdekking van de Iguanodons van Bernissart in 1878 is een mijlpaal in de geschiedenis van de paleontologie en van ons land. Nooit eerder werden zoveel complete dinosaurusskeletten bijeen gevonden, en nog in de positie waarin ze zijn gestorven. Ze waren een steen van Rosetta: ze gaven wetenschappers voor het eerst een beeld van een hoe dinosauriërs eruitzagen. 
 
De beschrijving van de Iguanodons van Bernissart luidde ook een nieuwe discipline in: de paleobiologie, die de biologische functie van fossiele organismen bestudeert. Wat vertellen de fossielen over de levenswijze van deze dieren?  
 
De vondst in Bernissart biedt ook een prachtig venster op een ecosysteem van 125 miljoen jaar geleden. Behalve de iguanodons (Iguanodon bernissartensis en Mantellisaurus atherfieldensis) zijn duizenden andere fossielen blootgelegd, van kleinere reptielen, vissen, insecten en planten.  
 
Maar de vondst is natuurlijk ook een spannend en menselijk verhaal van hoe een team van mijnwerkers en medewerkers van ons toenmalige museum, onder leiding van preparateur Louis De Pauw, de enorme klus klaarde: 29 zo goed als intacte maar broze en door pyriet bedreigde skeletten bovenhalen, hun bewaring verzekeren en ze opstellen in levensechte positie. Pascal Godefroit plaatst de ontdekking aan de hand van de originele opgravingsdocumenten in haar historische en geologische context. 
 

Cold case 

Die geologische context geeft aanwijzingen voor hoe de iguanodons aan hun einde kwamen, de oudste cold case van ons land. ‘De ondergrond in de streek van Bernissart is instabiel’, legt Godefroit uit op de boekvoorstelling van Les Iguanodons de Bernissart. Des fossiles et des hommes. ‘Duizend meter onder de grond bevinden zich lagen met het mineraal anhydriet. Als die lagen door water worden opgelost, ontstaan grote gaten, zoals bij grotten. Die storten op den duur in, waardoor de lagen erboven op hun beurt naar beneden zakken. Aan het oppervlak krijg je zinkgaten of dolines. Die komvormige verzakkingen worden meren of moerassen. En 125 miljoen jaar geleden kwamen daar kuddes iguanodons drinken. De randen van die dolines zijn enorm broos. Wanneer troepen van 4 ton zware iguanodons langs die randen draafden, stortten ze wellicht in en gleden verschillende individuen het moeras in, waar ze verdronken.’ 
 
Een andere hypothese, die de eerste niet uitsluit, is moerasgas. ‘Waterstofsulfide (H₂S) is een dodelijk gas dat kan worden geproduceerd door zwavelbacteriën in stilstaand water of in een moeras. Door opstijgende sulfaten en warmte uit de poreuze ondergrond nam de productie van dat gas nog toe. Door een onstabiele ondergrond en moerasbodem kon het dan in één keer vrijkomen, en drinkende kuddes doden.’  
 
Zo’n uitdunning van een groep iguanodons moet zich minstens vier keer hebben voorgedaan, want er zijn vier fossielhoudende lagen gevonden bij de opgravingen en bij de proefboring in 2002-2003. 

Digitalisering 

Het boek over de iguanodons van Bernissart vat meer dan 140 jaar fascinatie voor deze paleontologische parels samen, maar het verhaal is allerminst af. De voorbije drie jaar hebben paleontologen alle iguanodons en de afzonderlijke resten in de collecties gescand en gedigitaliseerd. Dat heeft geleid tot een collectie van duizenden 3D-modellen. Daarmee kan niet alleen de eerste digitale restauratie van een iguanodon worden gemaakt, of kunnen brozere fossielen worden vervangen door 3D-geprinte kopieën, maar de gegevens zullen ook nieuwe studies voeden naar nog onbekende aspecten van deze dieren, zoals variatie binnen de soort, verschillen tussen geslachten, de gezondheidstoestand van de dieren en hun manier van bewegen. 
 
Pascal Godefroit is al dertig jaar paleontoloog bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Hij is lid van de Académie royale de Belgique, dat het boek uitgeeft. In de afgelopen jaren richtte Godefroits onderzoek zich voornamelijk op de biodiversiteit van Europese en Aziatische ornithopode dinosauriërs, en op de evolutie van veren bij dinosauriërs. Aan het boek werkten ook paleontologen Cyrille Prestianni en Sébastien Olive (beiden Instituut voor Natuurwetenschappen) en geoloog Jean-Marc Baele (Université de Mons) mee. Het boek kreeg grafisch extra cachet door de tekeningen van vormgeefster Pascale Golinvaux, die onder meer de vondst in Bernissart verbeelden, en van (archief)foto’s die fotograaf Thierry Hubin (beiden Instituut voor Natuurwetenschappen) opdiste.