Nieuwe iguanodonsoort ontdekt in Portugal
In Portugal is een nieuwe soort plantenetende dinosaurus ontdekt: Cariocecus bocagei, een iguanodont uit het vroege Krijt, met een uitzonderlijk goed bewaarde schedel. “We konden zelfs de afdruk van de hersenhelften en het gehoorsysteem zien,” zegt Filippo Bertozzo, paleontoloog aan het Instituut voor Natuurwetenschappen en eerste auteur van de studie.
De schedel werd gevonden op Praia do Areia do Mastro, een afgelegen strand aan de Atlantische kust bij Cabo Espichel (Sesimbra), in het westen van Portugal. De fossielen waren ingesloten in de Papo Seco-formatie, een reeks rotslagen uit het vroege Krijt die rijk is aan fossiele ongewervelden en zeldzame overblijfselen van vissen, krokodillen, pterosauriërs en landbewonende dinosauriërs.
De nieuwe soort werd beschreven samen met de Sociedade de História Natural de Torres Vedras in Portugal. “We zijn extreem trots om Cariocecus bocagei te kunnen voorstellen,” zegt Bertozzo. “Het is het resultaat van een maandenlange samenwerking tussen onze twee instellingen.”
Vergroeide bovenkaak
De schedel werd al in 2016 ontdekt, maar het duurde tot na de coronapandemie voor het onderzoek echt van start kon gaan. In het laboratorium van het Instituut voor Natuurwetenschappen werd het broze fossiel zorgvuldig vrijgelegd door preparateur Stéphane Berton. “Pas toen de zandsteen volledig was weggehaald, beseften we hoe uitzonderlijk de staat van bewaring was,” zegt Bertozzo.
Het fossiel bestaat uit de rechterkant van de schedel, delen van het schedeldak en een bijna complete hersenpan. De onderzoekers konden op basis daarvan anatomische kenmerken vaststellen die nog nooit eerder bij andere soorten iguanodons zijn gezien. “De bovenkaak en het jukbeen zijn volledig met elkaar vergroeid. Dat hebben we nog bij geen enkele andere iguanodonsoort gezien,” aldus Bertozzo. “Het is geen toeval of afwijking. Dit is een echt nieuw kenmerk – en dus een nieuwe soort.”
Binnenoor en tanden
Micro-CT-scans stelden het team in staat om de hersenzenuwen en het binnenoor in uitzonderlijk detail te bestuderen — wat resulteerde in wat zij omschrijven als de meest gedetailleerde reconstructie van een binnenoor ooit gemaakt bij een dinosauriër. “Een schedel is altijd een bijzondere vondst,” zegt Bertozzo. “Die vertelt ons veel meer dan losse botten. In dit geval konden we zelfs afdrukken van de hersenen en zenuwen volgen en delen van het binnenoor reconstrueren. De structuur van de evenwichtsorganen en gehoorzenuwen geeft ons aanwijzingen over hoe dit dier leefde en zich oriënteerde.”
Een andere opvallende eigenschap is een ongewoon laag ‘wenkbrauwbot’ — lager dan bij enige andere bekende iguanodont. “Waarschijnlijk ondersteunde dit een zware wenkbrauwboog, mogelijk vergelijkbaar met die van moderne arenden,” zegt Bertozzo. “Zo’n structuur kan een functionele of zelfs visuele rol hebben gespeeld.” Op basis van de onvergroeide schedelnaden — de verbindingen tussen botten die bij jonge dieren nog open blijven — denken de onderzoekers dat het dier nog niet volledig volgroeid was toen het stierf. De schedel zou ongeveer 45 cm lang zijn geweest.
Ook het gebit van Cariocecus bocagei leverde verrassende inzichten op. Dankzij micro-CT-scans konden de onderzoekers niet alleen de zichtbare tanden bestuderen, maar ook vervangingstanden in de kaak zien — nieuwe tanden die al klaarstonden om versleten exemplaren te vervangen. Die tandwisseling is typisch voor iguanodonten, maar werd zelden zo duidelijk gezien bij vroege soorten. Mogelijk kauwde Cariocecus krachtiger dan zijn verwanten, wat ook de vergroeiing van kaak- en jukbeen zou kunnen verklaren.
Iguanodontenwereld
De soort leefde zo’n 125 miljoen jaar geleden, in een periode waarin iguanodonten – plantenetende dinosauriërs met stevige lichamen en complexe tanden – Europa domineerden. “De vroege Krijtperiode was een echte iguanodontenwereld,” zegt Bertozzo. “We kenden al soorten uit België, Spanje, Groot-Brittanië en Frankrijk, maar in Portugal ontbrak tot nu toe een benoemde soort. Deze ontdekking vult die leemte in.”
De nieuwe soort kreeg de naam Cariocecus bocagei. Cariocecus verwijst naar een oorlogsgod die werd vereerd door de Iberische en Lusitaanse volkeren in het huidige centraal-Portugal. De naam is ook een knipoog naar de gelijkenis van de schedel met die van geiten en paarden, dieren die vaak werden geofferd tijdens rituelen voor deze god. De soortnaam bocagei eert de negentiende-eeuwse zoöloog José Vicente Barbosa du Bocage, die een sleutelrol speelde in de ontwikkeling van de zoölogie en de oprichting van natuurhistorische collecties in Portugal.
De studie is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Systematic Palaeontology.
