Het belang van taxonomie

Taxonomie gaat veel verder dan het benoemen en ordenen van organismen—het is een fundamenteel onderdeel van de wetenschap die bijna elk aspect van ons leven raakt.

Zoals je zult zien, speelt taxonomie een rol in domeinen waar je het misschien niet zou verwachten: van het ontdekken van levensreddende medicijnen in planten uit het regenwoud tot het opsporen van invasieve soorten die ecosystemen bedreigen, en zelfs het verbeteren van de gewassen die de wereld voeden. In dit hoofdstuk verkennen we hoe taxonomie natuurbehoud aanstuurt, medische doorbraken mogelijk maakt en helpt in de strijd tegen klimaatverandering. Klaar om te ontdekken waarom taxonomie ertoe doet? Duik met ons mee!

Biodiversiteitsbehoud

De wereldwijde biodiversiteit gaat in een ongekend tempo verloren door menselijke activiteiten zoals ontbossing, vervuiling en klimaatverandering. Om deze crisis het hoofd te bieden, hebben we nauwkeurige informatie nodig over de soorten die onze planeet bewonen. Taxonomie biedt de tools om soorten te identificeren, te classificeren en te begrijpen—en maakt zo doeltreffende strategieën voor natuurbehoud mogelijk.

Waarom taxonomie essentieel is voor natuurbehoud

• Soorten identificeren: Taxonomie helpt wetenschappers om soorten te herkennen en te documenteren, inclusief bedreigde en kwetsbare soorten. Ondanks eeuwen van onderzoek hebben wetenschappers minder dan 15% van de geschatte 8,7 miljoen eukaryote soorten op aarde beschreven. Dat betekent dat het overgrote deel van het leven nog onbekend is—en veel soorten mogelijk uitsterven voordat we ze ooit ontdekt hebben.
   
• Leefgebieden beschermen: Door inzicht te krijgen in de verspreiding en ecologische behoeften van soorten kunnen natuurbeschermers prioriteit geven aan belangrijke gebieden. Zo heeft taxonomie geholpen bij het identificeren van biodiversiteitshotspots zoals het Amazonewoud en koraalriffen, die vandaag centraal staan in wereldwijde beschermingsinspanningen.
  
  Een ander voorbeeld vind je in het Congobekken, waar het op één na grootste regenwoud ter wereld ligt. Een deel van dit woud strekt zich uit over Gabon, waar diverse ecosystemen een toevluchtsoord bieden voor wilde dieren zoals bosolifanten, gorilla’s en talloze vogelsoorten. Meer weten? Ontdek het hier👉 Nieuw boek in kaart gebracht: sleutelgebieden voor biodiversiteitsbehoud in Gabon
   
• Invasieve soorten bestrijden: Taxonomie stelt wetenschappers in staat om onderscheid te maken tussen inheemse en invasieve soorten, wat cruciaal is voor het beheersen van plagen die ecosystemen bedreigen.
  Wist je dat invasieve uitheemse soorten tot de vijf grootste rechtstreekse oorzaken van biodiversiteitsverlies wereldwijd behoren? Lees hier meer over deze wereldwijde uitdaging.
  
  Dit brengt ons bij een concreet voorbeeld: termieten in België! Voor het eerst zijn drie verschillende soorten geïdentificeerd die een bedreiging vormen voor houten constructies.
  
  Helaas is deze Belgische ontdekking geen alleenstaand geval. Nieuwsgierig naar welke andere soorten zich momenteel in Europa verspreiden? Ontdek hier de 22 soorten dieren en planten die recent aan de Europese lijst van invasieve uitheemse soorten zijn toegevoegd.

Toepassingen in de geneeskunde en landbouw

Er zijn heel wat zaken in het dagelijks leven die gebaseerd zijn op kennis uit de taxonomie. Het heeft directe en tastbare toepassingen .

- Thierry Backeljau

Taxonomie heeft praktische toepassingen die een directe impact hebben op onze gezondheid, voedselvoorziening en technologische vooruitgang.

Geneeskunde

• Ziekteverwekkers identificeren: Taxonomie is essentieel voor het opsporen van ziektes veroorzaakt door bacteriën, virussen en schimmels.
  • Bijvoorbeeld: de correcte classificatie van het SARS-CoV-2-virus maakte de snelle ontwikkeling van vaccins tijdens de COVID-19-pandemie mogelijk.
  • Een ander voorbeeld is de identificatie van Plasmodium-soorten, de parasieten die malaria veroorzaken—cruciaal voor het ontwikkelen van gerichte behandelingen.
    
    Nog niet overtuigd? Er is meer!
  • Het begrijpen van zoönotische ziekten—die van dieren op mensen overspringen—is van groot belang voor de volksgezondheid. Taxonomie vormt de basis voor het identificeren van deze ziekteverwekkers. Deze video toont hoe onderzoekers taxonomische tools gebruiken in het regenwoud van het Congobekken om mogelijke virusdragers te onderzoeken—een belangrijke stap in ziektepreventie. Nieuwsgierig hoe taxonomie in het veld wordt toegepast? Bekijk het hier!
    

• Nieuwe medicijnen ontdekken: veel geneesmiddelen zijn afkomstig van planten, schimmels of micro-organismen.
  • Zo werd het kankermedicijn paclitaxel ontdekt in de Pacifische taxusboom (Taxus brevifolia), en penicilline komt uit de schimmel Penicillium chrysogenum.
  • Andere kankerremmende stoffen zijn gevonden in sponzen uit Peru. Nieuwe moleculen met antivirale, antibacteriële, antitumorale, antimalariamedische of ontstekingsremmende werking zijn geïsoleerd en vervolgens in het lab gereproduceerd.

Landbouw

• Plagen bestrijden: Taxonomie helpt bij het identificeren van plaagsoorten en het ontwikkelen van biologische bestrijdingsmethoden. Bijvoorbeeld: de parasitaire wesp Cotesia glomerata wordt ingezet tegen het koolwitje, waardoor minder chemische bestrijdingsmiddelen nodig zijn.

• Gewasverbetering: Door inzicht in genetische verwantschappen tussen planten kunnen wetenschappers betere gewasvariëteiten ontwikkelen. Dankzij taxonomisch onderzoek zijn onder andere de opbrengsten van tarwe en rijst aanzienlijk verbeterd via gerichte veredeling.

Milieumonitoring en klimaatonderzoek

Taxonomie speelt een cruciale rol bij het monitoren van ecosystemen en het begrijpen van de effecten van klimaatverandering.

Milieumonitoring

• Bio-indicatoren: Bepaalde groepen, zoals korstmossen en zoetwatermosselen, worden gebruikt als bio-indicatoren om de lucht- en waterkwaliteit te meten. Hun aanwezigheid of afwezigheid geeft waardevolle informatie over de gezondheid van het milieu.

• Veranderingen in biodiversiteit volgen: Door soorten in verschillende habitats te inventariseren, kunnen wetenschappers veranderingen in biodiversiteit detecteren die veroorzaakt worden door vervuiling, habitatverlies of klimaatverandering.

Klimaatonderzoek

• Aanpassingen van soorten bestuderen: Taxonomie helpt wetenschappers begrijpen hoe soorten zich aanpassen aan veranderende omgevingen. Zo onderzoeken onderzoekers hoe koraalsoorten reageren op stijgende oceaantemperaturen.

Educatie en burgerwetenschap

Taxonomie is een krachtig hulpmiddel voor educatie en publieke betrokkenheid. Het wekt nieuwsgierigheid en stimuleert zorg voor de natuur.

Educatie

• Leren over biodiversiteit: Taxonomie helpt leerlingen om de diversiteit van het leven te begrijpen en het belang van natuurbehoud in te zien. Denk aan schoolprojecten waarin lokale planten en dieren worden geïdentificeerd—die creëren een sterke band met de natuur.

• Wetenschappelijke geletterdheid: Door taxonomie te leren, ontwikkelen studenten kritische denkvaardigheden en observatievermogen—onmisbaar voor wetenschappelijk onderzoek.

Burgerwetenschap

Taxonomie stelt burgers in staat om actief bij te dragen aan wetenschappelijk onderzoek. Een mooi voorbeeld? Het Doedat – Mijtenproject van het Instituut voor Natuurwetenschappen nodigt het publiek uit om mee te helpen bij het in kaart brengen van de mijtendiversiteit in België—een geweldige bijdrage aan onze kennis van lokale ecosystemen.

Hoe tof is dat?
We duiken later nog dieper in hoe jij ook mee kunt doen. Maar als je echt niet kunt wachten… 👉 klik hier!

Taxonomie en evolutionaire biologie

Taxonomie biedt inzichten in de evolutionaire relaties tussen soorten en helpt wetenschappers bij het reconstrueren van de tree of life.

• Fylogenie: Fylogenie is de studie van evolutionaire verwantschappen tussen soorten, gebaseerd op genetische en morfologische gegevens. Het stelt taxonomen in staat om “stambomen” op te bouwen die laten zien hoe soorten via gemeenschappelijke voorouders met elkaar verbonden zijn.
  Bijvoorbeeld: genetisch onderzoek heeft de evolutionaire band tussen walvissen en hoefdieren aan het licht gebracht.

• Nieuwe soorten ontdekken: Nieuwe soorten kunnen op de meest onverwachte plekken opduiken. Kijk maar naar Polybius dioscurus, een krabbensoort gevonden op de Belgische stranden! Of die nieuwe vliegensoort die werd ontdekt in hartje Brussel, in de Jardin Massart! Dan vraag je je toch af: wat zit er nog meer verstopt in onze achtertuin?

Nieuwsgierig naar hoe het ontdekken van een nieuwe soort in zijn werk gaat? Geen zorgen—ook dat komt nog aan bod. Lees dus zeker verder!

Cultureel en economisch belang

Taxonomie heeft niet alleen wetenschappelijke waarde, maar speelt ook een belangrijke rol in cultuur en economie. Ze beïnvloedt kunst, erfgoed én industrieën.

Cultureel belang

• Traditionele kennis: Taxonomie helpt bij het ontdekken, documenteren en bewaren van traditionele kennis over planten en dieren die worden gebruikt in de geneeskunde, voeding, industrie of rituelen. Bijvoorbeeld: de identificatie van verfplanten zoals Reseda luteola (wouw), Rubia tinctorum (meekrap) en Isatis tinctoria (woad) heeft het mogelijk gemaakt om kennis over het gebruik ervan in de middeleeuwse textielindustrie te bewaren. 

• Een ander mooi voorbeeld komt van onze taxonoom Thierry Backeljau:
  “Muricid-slakken werden in de Romeinse tijd gebruikt om de kleur paars te winnen.” Hoe fascinerend is dat?!

Economisch belang en duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen

Taxonomie speelt een sleutelrol in economische groei via duurzame praktijken.

• De rijkdom van de natuur ontdekken (Bioprospecting):
  Bioprospecting is de zoektocht naar waardevolle stoffen en grondstoffen in de natuur. Taxonomie is hiervoor essentieel. Door soorten correct te classificeren, kunnen wetenschappers planten en dieren identificeren die mogelijk nieuwe geneesmiddelen, industriële enzymen of biobrandstoffen opleveren. Nauwkeurige determinatie versnelt onderzoek en ontwikkeling.

• Groene energie: groene energieprojecten zoals offshore windparken bieden ecologische én economische voordelen. Maar om echt duurzaam te zijn, is een grondig inzicht nodig in hun impact op het lokale ecosysteem. Dankzij taxonomie kunnen soorten zoals ongewervelden, vissen en zeezoogdieren correct geïdentificeerd worden, wat helpt om bouwmethoden te ontwikkelen die milieuschade beperken en de levensduur van het project garanderen. “Alleen via blijvende en adaptieve monitoring kunnen we offshore windparken op een milieuvriendelijke manier ontwerpen en bouwen.”👉 Lees hier twee verhalen over de impact en monitoring van Belgische windparken: bekijk het milieueffectrapport en de resultaten van 15 jaar monitoring!

• Duurzame visserij: duurzame visserij in België vereist inzicht in de biodiversiteit van gebieden zoals stenen riffen in de Noordzee. Taxonomie maakt het mogelijk om de aanwezige vissoorten te identificeren en monitoren, zodat vangstregels kunnen worden aangepast om kwetsbare populaties te beschermen. Zo blijven de visbestanden gezond én blijft het economisch leefbaar voor vissersgemeenschappen. 👉 Meer weten? Ontdek het volledige verhaal hier.