Nieuw roofdino Shri rapax joeg met krachtigere handen dan neefje Velociraptor
Aan de kant, Velociraptor, hier is Shri rapax! De zopas beschreven roofdinosauriër uit het late krijttijdperk van Mongolië kon met zijn krachtige handen en uitzonderlijk lange klauw grotere prooien aan dan andere raptors die toen in dezelfde woestijn leefden.
Honderd jaar nadat Amerikaans paleontoloog Henry F. Osborn de iconische Velociraptor mongoliensis beschreef, presenteert een internationaal team van paleontologen een ‘neef’ van de kleine iconische roofdinosauriër. En hij komt uit dezelfde Djadokhta-formatie in Mongolië, een geologische laag die getuigt van een Gobi-achtige woestijn doorspekt met meertjes zo’n 75 tot 71 miljoen jaar geleden (late krijttijdperk).
Krachtigere hand, langere klauw
‘Het doet vermoeden dat Shri rapax gespecialiseerd was in het jagen op grotere of moeilijker te verschalken prooien dan zijn nauwe verwanten.’ Wat er op zijn menu stond, is niet met zekerheid te zeggen. ‘We vermoeden Protoceratops, een dinosauriër met een grote nekplaat, en jonge exemplaren van de gepantserde Pinacosaurus. Heel wat fossielen van deze planteneters zijn in dezelfde geologische lagen gevonden.’ Zo is er een bekende vondst van een Velociraptor en Protoceratops die tijdens een gevecht zijn gestorven, "Fighting Dinosaurs" genoemd. Voor Shri rapax moet de kleine en trage Protoceratops alleszins een haalbare kaart zijn geweest. Mogelijk vielen ze in groep aan, al is daar nog geen bewijs van.
Verdeel en leef samen
De robuustere armen en handen van Shri rapax wijzen op een andere aanvalstechniek. ‘Met de krachtige armen handen konden ze de prooi stevig vasthouden, om het daarna met herhaalde fikse beten af te maken. Velociraptors gingen een prooi wellicht eerder met de achterpoten en sikkelvormige teenklauw te lijf voor ze er de tanden inzetten.’
De anatomische verschillen tussen Shri rapax en nauw verwante tijd- en habitatgenoten suggereren dat de groep van de dromaeosauriden ecologisch divers was. ‘De soorten leefden in hetzelfde landschap maar hadden verschillende specialisaties ontwikkeld. Ze namen dus andere ecologische niches in en konden zo perfect co-existeren.’
De houding, opgekruld met de nek en staart naar boven gericht, is typisch voor gewervelden die verstikt of verdronken zijn
Hoewel er geen sporen van veren zijn gevonden op het skelet, had Shri rapax wellicht wél een vederkleed. ‘In die sedimenten in Mongolië bewaren zachte weefsels zoals veren niet. Maar in iets oudere lagen in China zijn kleine raptors gevonden die volledig bedekt waren met veren, en een soort van vleugels hadden aan zowel voor- als achterpoten. En op een Velociraptor uit de Djadokhta-formatie zijn op de voorpoten puntjes vastgesteld, typische aanhechtingspunten voor veren. Dus we zijn zo goed als zeker dat Shri rapax veren had en op een grote kalkoen leek. De groep van de dromaeosauriden zijn de nauwste verwanten van de huidige vogels.
Het fossiele skelet van Shri rapax is ‘gearticuleerd’: de fossiele botjes sluiten mooi op elkaar aan. Vooral de staart is prachtig bewaard gebleven, met het omhulsel van verbeende pezen en gewrichtsuitsteeksels dat de staart stijfheid gaf en het dier in balans hield. Godefroit: ‘Het exemplaar is gefossiliseerd in de houding waarin het is gestorven. Wellicht is het door een ingestorte duin bedolven geraakt. De houding, opgekruld met de nek en staart naar boven gericht, is typisch voor gewervelden die verstikt of verdronken zijn. Ook veel exemplaren van de iguanodons van Bernissart lagen zo.’
Van illegaal naar officieel
Het fossiele skelet van Shri rapax heeft een bewogen geschiedenis. Het werd illegaal opgegraven, uit Mongolië gesmokkeld en via de zwarte markt verkocht. Vondsten op het Mongoolse grondgebied behoren wettelijk toe aan de staat. Nadat het via privé-eigenaars in Japan en Europa werd doorverkocht, belandde het bij het Franse fossielenbedrijfje Eldonia. Eldonia signaleerde het exemplaar aan het Instituut voor Natuurwetenschappen, dat de schedel in 2016 alvast liet 3D-scannen voor een eerst onderzoek. ‘Goed dat we dat hebben gedaan, want die schedel is later, nadat hij terug in Frankrijk was, verloren gegaan’, betreurt Godefroit. ‘Dankzij de scans konden we de schedel toch nog wetenschappelijk beschrijven, en er een afgietsel van maken.’
Paleontologen moeten privé-eigenaars ervan proberen te overtuigen interessante stukken aan de wetenschap te schenken, en openbaar te maken voor het publiek
Na onderhandelingen tussen Eldonia, paleontologen en het ministerie van Cultuur van Mongolië wordt het fossiele skelet nu officieel teruggegeven aan het land van herkomst. Een paar jaar geleden bewandelde Halszkaraptor escuilliei – de zwemmende raptor – uit dezelfde Djadokhta-formatie, eenzelfde pad: van illegale vondst op de zwarte markt tot teruggave aan Mongolië na tussenkomst van paleontologen.
‘Het is een trieste realiteit dat er illegaal wordt opgegraven. Maar de zwarte markt en het private circuit zijn er nu eenmaal, en er gaan uitzonderlijke exemplaren in rond. Dus paleontologen moeten hun ogen openhouden en eigenaars ervan proberen te overtuigen interessante stukken aan de wetenschap te schenken, en openbaar te maken voor het publiek.’
De studie is gepubliceerd in het vaktijdschrift Historical Biology.
