Zwarte-koolstofuitstoot door schepen in kaart gebracht
De uitstoot van zwarte koolstof door schepen in de zuidelijke Noordzee werd in kaart gebracht met de sniffersensor van het Belgische kustwachtvliegtuig. De voorlopige resultaten laten zien dat deze uitstoot hoger is dan eerder werd aangenomen en bieden wetenschappelijke onderbouwing voor de ontwikkeling van internationale regelgeving en duurzaam scheepvaartbeleid.
Het Belgische kustwachtvliegtuig is sinds 2015 uitgerust met een sniffersensor waarmee het de concentratie van verontreinigende stoffen in de uitstoot van schepen op zee kan meten. Aanvankelijk werd het systeem in het vliegtuig geïntegreerd om de uitstoot van zwaveloxiden (SOx) op te volgen en te onderzoeken, maar door de jaren heen werd het uitgebreid met de capaciteit om andere verontreinigende stoffen te detecteren. Zo worden sinds 2020 ook stikstofoxiden (NOx) gemeten en kwam in 2021 ook zwarte koolstof op de radar van het luchttoezicht te staan.
In juni 2025 publiceerde het luchttoezichtteam (SURV) een wetenschappelijk artikel in Atmosphere waarin de uitstoot van zwarte koolstof door scheepsverkeer in de zuidelijke Noordzee en het Engels Kanaal werd beschreven op basis van 886 metingen uit de periode 2021-2024. Het gaat om het eerste wetenschappelijke onderzoek van deze omvang waarin werkelijke metingen van zwarte koolstof door schepen worden samengebracht en geanalyseerd. De metingen werden gerealiseerd in de maritieme gebieden van België, Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.
Wat is ‘zwarte koolstof’?
Zwarte koolstof, veelal aangeduid onder de Engelste term ‘black carbon’ en in het Nederlands ook vaak ‘roet’ genoemd, is een categorie van koolstofhoudende fijne deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (1 micrometer of 1 µm is gelijk aan een duizendste van een millimeter). Het is voornamelijk afkomstig van de onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen zoals fossiele brandstoffen (zoals diesel en steenkool) maar ook biomassa (hout) en biobrandstoffen.
Als fijn deeltje heeft zwarte koolstof een impact op de gezondheid van de bevolking die eraan wordt blootgesteld. Hoewel de juiste klimaatimpact van zwarte koolstof nog onderwerp van debat blijft en het niet als broeikasgas is geklasseerd, staat vast dat het wel aanzienlijk bijdraagt aan de klimaatverandering. Dat komt onder meer door zijn vermogen om zonnestraling te absorberen wanneer het op poolijs neerslaat en het zo donkerder maakt.
Interpretatie van de resultaten
Het langlopende onderzoek leidde tot een aantal conclusies die in de toekomst met aanvullende gegevens zullen worden verfijnd. De belangrijkste conclusie is dat luchtmetingen van de uitstoot van zwarte koolstof door schepen op zee effectief mogelijk zijn, en dat dankzij het bijhorende observatieprotocol waardevolle informatie over de werkelijke omvang van deze uitstoot wordt verkregen. Tot op heden werd zo’n informatie afgeleid uit metingen die onder gecontroleerde en gesimuleerde omstandigheden gebeurden en niet op zee, onder reële omstandigheden.
Uit de gegevens kan ook worden afgeleid dat de uitstoot van zwarte koolstof door schepen mogelijk is onderschat.Ook blijkt dat ECA-conforme brandstoffen (brandstoffen met een laag zwavelgehalte die zijn toegestaan in de “emissiecontrolezone” waartoe de Noordzee behoort) bijdragen aan een aanzienlijke vermindering van de uitstoot van zwarte koolstof. Bijkomend blijkt ook dat de motorbelasting een bepalende factor is voor de uitstoot van zwarte koolstof.
Wetenschap voor toenemende duurzaamheid
De uitstoot van zwarte koolstof door de scheepvaart is nog niet gereguleerd, hoewel er sinds 2011 discussies aan de gang zijn om de beste manieren te vinden om deze uitstoot en de impact ervan te beperken. Deze discussies vinden onder meer plaats binnen de Internationale Maritieme Organisatie (IMO), een gespecialiseerd agentschap van de Verenigde Naties dat verantwoordelijk is voor het opstellen van internationale regels met betrekking tot de veiligheid en beveiliging van het maritieme vervoer, maar ook in verband met het voorkomen van mariene en atmosferische verontreiniging door schepen.
Als basis voor dergelijke besprekingen heeft de IMO natuurlijk stevig onderbouwde wetenschappelijke gegevens nodig, en het is hier dat de nieuwe Belgische inzichten een mooie rol kunnen vervullen. België, dat in de IMO vertegenwoordigd wordt door het Directoraat-Generaal Scheepvaart (Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer), heeft het onderzoek van het Instituut voor Natuurwetenschappen hier op 21 november 2025 onder de aandacht gebracht van de internationale maritieme gemeenschap. Op deze manier wil België het bewustzijn rond de problematiek van zwarte koolstof vergroten, en concrete elementen aanleveren om de ontwikkeling van een doeltreffende regelgeving rond de uitstoot van zwarte koolstof door de scheepvaart te ondersteunen.
België werd bovendien op 26 november 2025 in Londen verkozen tot lid van de IMO-Raad, mede dankzij de voortdurende inspanningen van DG Scheepvaart. De verkiezing, het formaliseren en overhandigen van de Belgische wetenschappelijke inzichten aan de IMO toont aan hoe belangrijk ons land internationale wetenschappelijke en politieke samenwerking vindt, en hoezeer het de transitie naar een duurzame en minder belastende scheepvaartsector ondersteunt.
Het kustwachtvliegtuig is eigendom van het Instituut voor Natuurwetenschappen en wordt gevlogen door piloten van Defensie. De wetenschappelijke dienst Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM) van het Instituut voor Natuurwetenschappen is verantwoordelijk voor de uitvoering van het nationale programma voor luchttoezicht boven de Noordzee, en levert de wetenschappelijke operatoren van het vliegtuig.